سیستم به مجموعه‌ی پیچیده‌ای از عناصر یا اجزای به هم پیوسته اطلاق می‌شود که برای دستیابی به یک هدف خاص با هم کار می‌کنند. سیستم‌ها در هر جنبه‌ای از زندگی ما حضور دارند، از سیستم‌های طبیعی مانند بدن انسان گرفته تا سیستم‌های مصنوعی مانند شبکه‌های کامپیوتری. برای پیدا کردن دیدی سیستماتیک باید ابتدا سیستم را شناخت. در این مقاله می‌خواهیم از زاویه‌های مختلف سیستم را تعریف کنیم.

ویژگی‌های سیستم‌ها

از ویژگی‌های کلیدی یک سیستم این است که از بخش‌های جداگانه‌ای تشکیل شده است که به طور کلی با هم کار می‌کنند. هر قسمت به عملکرد کلی سیستم کمک می‌کند و هرگونه تغییر یا اختلال در یک قسمت می‌تواند عواقب قابل توجهی برای کل سیستم داشته باشد.

در قلب هر سیستمی بازخورد است. بازخورد به اطلاعاتی اشاره دارد که یک سیستم در مورد رفتار و خروجی خود دریافت می‌کند و سپس می‌تواند از آن‌ها برای تنظیم عملکرد خود استفاده کند. حلقه‌های بازخورد برای اطمینان از پایدار ماندن سیستم و عملکرد در محدوده‌های قابل قبول حیاتی هستند.

به عنوان مثال، یک سیستم گرمایشی ساده در خانه را در نظر بگیرید. این سیستم شامل یک ترموستات، یک عنصر گرمایشی و یک سنسور دما است. ترموستات دمای اتاق را کنترل می‌کند و سیگنالی را به المنت گرمایشی می‌فرستد که وقتی دما به زیر یک آستانه معین می‌رسد روشن می‌شود. سپس سنسور دما دوباره دمای اتاق را اندازه‌گیری می‌کند و بازخوردی را به ترموستات ارسال می‌کند که در صورت لزوم عنصر گرمایش را تنظیم می‌کند. این حلقه بازخورد به سیستم اجازه می‌دهد تا دمای ثابتی را در اتاق حفظ کند.

یکی دیگر از جنبه‌های مهم سیستم‌ها این است که آن‌ها می‌توانند در مقیاس‌های مختلف وجود داشته باشند. به عنوان مثال، بدن انسان یک سیستم پیچیده است که از سیستم‌های کوچکتری مانند سیستم گردش خون و عصبی تشکیل شده است. در عین حال، بدن انسان نیز بخشی از سیستم‌های بزرگتر مانند اکوسیستم‌ها و جوامع است.

انواع سیستم

روش‌های مختلفی برای دسته‌بندی سیستم‌ها وجود دارد، اما یکی از راه‌های رایج، تمایز بین سیستم‌های فیزیکی و سیستم‌های انتزاعی است. سیستم‌های فیزیکی موجودیت‌های ملموسی هستند که از اجزای فیزیکی مانند ماشین‌ها، ساختمان‌ها، وسایل نقلیه یا موجودات تشکیل شده‌اند که از طریق فرآیندهایی که شامل انرژی، ماده و اطلاعات است با یکدیگر و با محیط خود در تعامل هستند. از سوی دیگر، سیستم‌های انتزاعی ساختارها یا مفاهیم نامشهودی هستند که نشان‌دهنده الگوهای روابط بین متغیرها هستند، مانند مدل‌های ریاضی، دستور زبان‌های زبانی، هنجارهای اجتماعی یا برنامه‌های نرم‌افزاری که می‌توانند برای تحلیل، شبیه‌سازی، طراحی یا کنترل فیزیکی استفاده شوند. در این دسته‌بندی‌های گسترده، سیستم‌ها را می‌توان بر اساس هدف، دامنه، پیچیدگی، رفتار پویا، حلقه‌های بازخورد، ذینفعان یا سایر معیارها طبقه‌بندی کرد.

اما دیگر دسته‌بندی مهم سیستم‌ها باز یا بسته بودن آن‌ها است که در بخش بعد آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

سیستم باز

سیستم باز یا Open System عبارت است از سیستمی که با نوآوری، تطبیق و تغییر در پاسخ به تغییرات محیطی خود را با آن هماهنگ می‌کند. در سیستم باز، ارتباطات بین عناصر سیستم با عناصر خارج از سیستم نیز وجود دارد و سیستم قابلیت مشارکت و تعامل با سایر سیستم ها را دارد. این رویکرد در مدیریت سازمانی نیز کاربرد دارد و به عنوان یک الگوی مدیریتی که به تفکر مدیریتی خلاقانه و نوآورانه فراخوانده می‌شود، شناخته شده است. سیستم‌های بزرگ معمولا از چند سیستم باز کوچک‌تر تشکیل می‌شوند. مثل سازمان‌ها که از سیستم‌های باز کوچکتر مثل دپارتمان‌ها ساخته شده‌اند و از طرفی با بیرون از خود نیز تبادل وارتباط دارند.

سیستم بسته

سیستم بسته یا close System  بیشتر به سیستم‌های مکانیکی در فیزیک و علوم تجربی گفته می‌شود. سازمان بسته متکی بر عوامل و نیروهای داخلی است و بدون ارتباط با محیط خارج می‌تواند مسائل خود را از طریق سلسله مراتب و تقسیم کار و روابط رسمی در داخل دستگاه حل و فصل کند. سیستم‌ها بسته ایستا هستند بر خلاف سیستم باز که به سمت تعادل پویا است.

سیستم سازی چیست؟

سیستم‌ها به طور گسترده در زمینه‌های مختلف علوم از جمله مهندسی، زیست شناسی و جامعه شناسی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. با درک نحوه‌ی عملکرد سیستم‌ها می‌توان آن‌ها را برای حداکثر کارایی و اثربخشی طراحی و بهینه کنند. از طرفی برای هر چرخه‌ای که از مجموعه‌ای اقدام  تشکیل شده است می‌توان سیسستم ایجاد کرد که به این کار سیستم سازی می‌گوییم. سیستم سازی کمک می‌کند تا چرخه‌ها منظم پیش روند و با بازخوردگیری مدام عملکردها ارزیابی شوند. سیستم سازی در کسب و کار یکی از مهم‌ترین شاخه‌هاست ه در مقاله‌ی «سیستم سازی چیست؟» به آن پرداخته‌ایم.

به طور کلی، مفهوم سیستم یک مفهوم اساسی است که زیربنای بسیاری از جنبه‌های زندگی ما است. با درک نحوه عملکرد و تعامل سیستم‌ها، می‌توانیم بینش‌های ارزشمندی در مورد همه چیز از زیست‌شناسی گرفته تا اقتصاد و فراتر.