در دنیای کارآفرینی، شروع یک کسب و کار اغلب مستلزم داشتن یک مدل کسب و کار مستحکم و پایدار است. مدل کسب‌ و کار را می‌توان به‌عنوان طرحی تعریف کرد که نشان می‌دهد چگونه یک شرکت درآمدزا و سودآور می‌شود. مدل‌های کسب‌وکار مختلفی وجود دارد که کارآفرینان می‌توانند از آن‌ها برای راه‌اندازی کسب ‌وکار خود استفاده کنند. همچنین ضروری است کارفرمایان همیشه اطلاعات خود را آپدیت نگهدارند و در کارگاه بوم کسب و کار شرکت کنند. در این مقاله انواع مدل کسب و کار را مورد بحث قرار می‌دهیم.

 مدل کسب و کار چیست؟ مدل کسب و کار شامل اقدامات و روش‌هایی است که یک شرکت یا سازمان برای پیدا کردن مشتریان، تولید محصولات و خدمات، فروش محصولات و خدمات، بهره‌برداری از منابع خود اتخاذ می‌کند. یک مدل کسب و کار معمولا به شکل یک صفحه گسترده در دسترس است و شامل توضیحاتی درباره نقاط قوت و ضعف شرکت، منابع کلیدی برای تولید یا فروش، گروه هدف مشتریان، مزیت رقابتی و… می‌شود. به طور کلی مدل کسب و کار یک نقشه راه برای موفقیت کسب و کار و پایداری آن در طولانی مدت است. در ادامه با انواع مدل های کسب و کار آشنا می‌شویم.

انواع مدل های کسب و کار

کسب و کارها بنا بر حوزه‌ی فعالیت و استراتژی‌هایشان دارای بیزینس مدل‌های متفاوتی هستند. در این بخش به معرفی انواع مدل های درآمدی برای کسب و کارها می‌پردازیم.

1. مدل کسب و کار تجارت الکترونیک

این مدل حول محور استفاده از فناوری دیجیتال برای انجام تجارت است. کسب ‌و کارهای تجارت الکترونیک از طریق کانال‌های آنلاین فعالیت می‌کنند و به مشتریان امکان خرید محصولات یا خدمات را از طریق وب‌سایت‌هایشان ارائه می‌کنند. مدل تجارت الکترونیک اغلب از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و سایر استراتژی‌های بازاریابی آنلاین برای جذب مشتری استفاده می‌کند. علاوه بر این از روش‌های پرداخت دیجیتال برای تسهیل تراکنش‌ها استفاده می‌کند و بر ایجاد و حفظ روابط قوی با مشتریان خود تمرکز دارد.

2. مدل کسب و کار مبتنی بر اشتراک

مدل کسب و کار اشتراک شامل ارائه خدمات یا محصولات تکراری و منظم به مشتریان در ازای پرداخت هزینه است. نمونه‌های رایج کسب‌وکارهایی که از این مدل استفاده می‌کنند، سرویس‌های استریم مانند فیلمو، شرکت‌های انتشاراتی که مجلات و روزنامه‌ها را ارائه می‌کنند و شرکت‌های نرم‌افزاری با ارائه‌ی خدمات ابری هستند. این مدل اغلب توسط مشتریان ترجیح داده می‌شود زیرا خدمات راحتی و ارزش افزوده را ارائه می‌دهد.

3. مدل کسب و کار فرانشیز

مدل فرانشیز یا فرانچایز به مالکیت و اداره یک کسب و کار که بخشی از یک زنجیره بزرگتر است اشاره دارد. این زنجیره به طور معمول یک مفهوم تجاری اثبات شده و موفق همراه با پشتیبانی از عملیات، بازاریابی و تبلیغات را در اختیار صاحب امتیاز قرار می‌دهد. بسیاری از فست فودهای زنجیره‌ای مثل مک دونالد و خرده فروشی‌های معروف تحت مدل کسب و کار حق امتیاز فعالیت می‌کنند. این مدل فرصتی را برای کارآفرینان فراهم می‌کند تا صاحب یک کسب‌وکار سودآور شوند و از معروفیت برند تثبیت شده بهره‌مند شوند. مدل فرانشیز نیاز به سرمایه‌گذاری مالی قابل‌توجه و پایبندی به قراردادهای سخت دارد.

4. مدل کسب و کار Freemium

این مدل یک نسخه رایگان اولیه از یک محصول یا خدمات را ارائه می‌دهد، اما برای ویژگی‌های ممتاز اضافی هزینه دریافت می‌کند. مدل freemium اغلب توسط شرکت‌های نرم‌افزاری استفاده می‌شود که هم ویژگی‌های اولیه و هم پیشرفته را در بسته‌ها یا سطوح جداگانه ارائه می‌دهند. این مدل برای جذب یک پایگاه بزرگ کاربر استفاده می‌شود و در عین حال از کسانی که مایل به ارتقاء به خدمات پیشرفته تر هستند درآمد ایجاد می‌کند. مثل پیام‌رسان تلگرام که نسخه‌ی پریمیوم‌اش (پولی) امکانت بیشتری در اختیار کاربران می‌گذارد.

5. مدل کسب و کار پرداخت به ازای استفاده

مدل پرداخت به ازای استفاده شامل دریافت هزینه از مشتریان برای خدمات یا محصول تنها زمانی است که از آن استفاده می‌کنند. این مدل در شرکت‌های اشتراک‌گذاری سواری مانند اسنپ و تپسی رایج است زیرا به رانندگان اجازه می‌دهد تا درآمد خود را به حداکثر برسانند و انعطاف‌پذیری را برای مشتریان فراهم می‌کند. مشتریان فقط در صورت سفرکردن هزینه پرداخت می‌کنند و مشمول هیچ هزینه اشتراک ماهانه نیستند.

6. مدل کسب و کار تامین مالی جمعی

مدل تامین مالی جمعی شامل افزایش سرمایه برای یک ایده یا پروژه تجاری از طریق دریافت کمک‌های مالی یا سرمایه‌گذاری از تعداد زیادی از افراد از طریق اینترنت است. سرمایه‌گذاری جمعی اغلب توسط کارآفرینانی استفاده می‌شود که به منابع مالی سنتی مانند موسسات بانکی دسترسی ندارند. ثابت شده است که این روش موثری برای جمع‌آوری سرمایه است زیرا می‌تواند حمایت قابل توجهی از گروه‌های متنوعی از مردم ایجاد کند.

7. مدل فروش مستقیم

مدل فروش مستقیم از طریق شبکه‌ای از نمایندگان فروش مستقل عمل می‌کند. این نمایندگان معمولاً بر اساس محصولاتی که می‌فروشند، کمیسیون دریافت می‌کنند. شرکت‌هایی که تحت این مدل فعالیت می‌کنند شامل برندهای لوازم آرایشی مثل سینره به توزیع‌کنندگان خود برنامه‌ای انعطاف پذیر و فرصتی برای داشتن پتانسیل کسب درآمد نامحدود بر اساس عملکرد فروششان ارائه می‌دهد.

8. مدل کسب و کار آجر و ملات (Brick-and-Mortar)

مدل آجر و ملات به ویترین‌های فیزیکی سنتی یا مکان‌هایی اشاره دارد که محصولات یا خدمات را مستقیم به مشتریان می‌فروشند. در حالی که تغییر به سمت خرده فروشی آنلاین رقابت این نوع مدل را دشوار کرده است، اما همچنان در صنایعی مانند مهمان‌داری، مراقبت‌های بهداشتی و خرده فروشی برجسته است.

9. مدل کسب و کار فروش دارایی

مدل فروش دارایی به فروش محصولات یا خدمات برای کسب سود اشاره دارد. این مدل در میان تولیدکنندگانی که محصولات را به توزیع‌کنندگان یا خرده‌فروشانی می‌فروشند که سپس آن‌ها را به مصرف‌کنندگان نهایی می‌فروشند، محبوب است. هدف فروش با حجم زیاد است، اما حاشیه سود وجود دارد زیرا تولید کالا معمولاً کمتر از قیمت فروش واقعی آن هزینه دارد. مثل گلخانه‌های صنعتی که محصولات خود را به واسطه‌ها و توزیع‌کنندگان می‌فروشند.

تفاوت‌ انواع مدل کسب و کار

با توجه به بخش قبل می‌توان نتیجه گرفت بیزینس‌ها و انواع مدل کسب و کار بسیار متفاوت هستند و انتخاب بیزینس مدل‌ برایشان بسیار مهم است. صاحبان مشاغل باید تعیین کنند که آیا یک مدل با اهداف کلی آن‌ها مطابقت دارد، منابع مالی و همچنین ترجیحات بازار هدف آن‌ها را در نظر می‌گیرد. با ظهور فناوری دیجیتال و تکامل عادات خرید مصرف‌کننده، برای کارآفرینان ضروری است که سازگار باشند و در عین حال مدل‌های کسب ‌و کار متنوعی را برای رسیدن به اهداف خود در نظر بگیرند.